عاشیق ها راویان موسیقی فرهنگ اصیل مردمی
به تعبیری پیدایش ادبیات و موسیقی «عاشیقی» با آفرینش بشرآغازگردیده است وبنابر دست یافته های باستان شناسی خاستگاه ومبدا این هنر موسیقیایی کهن وفولکوریک سرزمین ایران بوده است.
گفتگو از: جلال بهمنی
فرهنگ اقتصاد _ واژه عاشیق، عاشق یا آشیق (به ترکی آذربایجانی: Aşıq، به ترکی استانبولی: Âşık) آوازه خوان و نغمه‌سرای دوره گردی اطلاق می شود که ساز می‌نوازد و آواز می‌خواند. پیش از مرسوم شدن عنوان «عاشیق» این هنر را به ترکی “اوزان “معروف بود.
معرفی وتاریخچه هنر عاشیقی
هنرمندان عاشیق اغلب در بداهه خوانی مهارت داشته و دربعضی مواقع خودشان آهنگ تصنیف‌ها را می‌سازند همانند عاشیق‌های آذربایجان؛که در میان سایر ترک‌زبانان با اسامی مثل عاشوق، بامسی، باکسی، بخشی و … مشهور بوده‌اند.
درواقع عاشیق ها ؛ نوازندگان، آوازخوانان و خنیاگرانی هستند که راوی باورها، دردها، آرزوها، قهرمانی ها و داستان های حماسی مردم بوده و گاه نیز در نقش ریش سفیدان و خردمندان قوم خود از قداست و احترام خاصی در بین اقوام ترک برخوردار بوده اند.
آنان با الهام از مفاهیم پاک انسانی ،زندگی و طبیعت، احساسات و تمنیات خود و خلق خود را به آواز ترنم کرده اند.
این قداست و احترام را می توان در داستان هایی چون “دَدَه قورقود”، “کور اوغلو” و “عاشیق غریب” و … مشاهده کرد که در آنها عاشیق ها نقش محوری در حوادث داستان دارند.باید اذعان داشت که هنرموسیقی ایرانی اصالت و هویت خود را مدیون ومرهون موسیقی سایر مناطق و شهرهای مختلف کشوراست.
درگستره جغرافیایی هنرموسیقی ایران آثار خلق شده متاثر ازدیدگاهها و اعتقادات فرهنگی مردمان هرمنطقه بوده است.
بطوریکه اگر به آداب وسنن و رسم و رسوم هر منطقه از ایران را بنگریم درخواهیم یافت که هررسم ورسومی به نوعی با موسیقی مردم آن منطقه عجین شده و همین درهم آمیختگی یکی از رموز بقای موسیقی مناطق مختلف ایران است.
هنر موسیقی عاشیقی کهن ترین و اصیل ترین هنر منطقه آذربایجان وسایرمناطق ترک نشین ایران است.
این موسیقی از گذشته ای بسیار غنی وپرمایه ای برخوردار بوده که ریشه در اعتقادات و آداب و رسوم فولکوریک مردمان این منطقه دارد.
مضامین پند آموز و توجه به عرفان و اخلاقیات و اعتقادات دینی و مذهبی از ویژگی های بارز هنر موسیقی عاشیقی است که در واقع رمز ماندگاری جایگاه آن در میان مردمان این سرزمین شده است.
تحلیل تحولات ایجاد شده در ساختار و کارکردهای این هنر بیانگر تلاش عاشیق ها در جهت سازگار کردن آن با زمانه خودشان می باشد.
در گذشته حضور عاشیق ها در مراسم عروسی، جشن های آئینی و نظایر آن بسیار چشمگیر بود، متأسفانه امروزه این جایگاه هنر عاشیقی کم رنگ شده و فقط به مناطق روستایی و حومه شهر محدود شده است.
از عمده دلایل مهجوری این هنر اصیل درآموزش و انتقال به نسل جدید در از بین رفتن شیوه استاد-شاگردی در آموزش این هنر، عدم حمایت های لازم از طرف متولیان ، مشکلات معیشتی و صنفی و کم توجهی به حفظ و اشاعه این هنر از طرف سازمان های متولی از مشکلات عمده پیش روی این هنرمردمی است.
به طور کلی می‌توان گفت موجودیت موسیقی دستگاهی ایران مدیون موسیقی مقامی و موسیقی
فولکوریک مناطق مختلف وآثارهنرمندان اقوامی است.
هنرمندان عاشیق به طور معمول بداهه‌پرادازن خوبی هستند و گاه نیز خود شعر می‌سرایند و آهنگ آثارشان را می‌سازند.
شایان ذکر است منزل وماوای عاشیق‌ها صرفا در منطقه آذربایجان شرقی و غربی نبوده بلکه در شهرهایی چون زنجان، قزوین، همدان، ساوه، قم نیز سکونت دارند.
پیرامون موسیقی عاشیقی باید گفت: جایگاه موسیقی کلاسیک مردم آذربایجان، از فرم و اجزایی تعریف شده و نظام‌مندی برخوردار است.
این رپرتوار متشکل از مجموعه مقام‌ها یا به ترجمه زبان ترکی «موقام‌ها» گفته می شود، لحن‌هایی هستند که در قدیمی‌ترین شکل اجرایی خود با ساز عاشیقی موسوم به «قوپوز» و «آواز» بیان می‌شود.
هنرموسیقی عاشیقی مضامین مختلفی را روایت دلدادگی عشاق دلسوخته، عرفان ومذهب،شرح حماسه و دلاوری قهرمانان و….دربرمی‌گیرد که یکی از مشهورترین آنها آوازخوانی داستان کوراغلو است که بمرور زمان این داستان خصوصیاتی اساطیری نیز پیدا کرده است.
ریشه این داستان در شخصیت عجیب و قهرمان مآب کوراغلو در ادبیات کهن مردم ترک در شمال آسیای مرکزی باید جستجو کرد. هرچند برخی از پژوهشگران معتقدند کوراغلو شخصیتی واقعی است که در قرن هفدهم و در زمان حکومت عثمانی می‌زیسته و عاشیق‌ها و دیگر راویان ویژگی‌هایی افسانه‌ای به او داده‌اند. از دیگر نام‌آوران داستانهای عاشقانه سرگذشت «آصلی و کرم» بوده که از بقیه مشهورتر است.
این داستان سرگذشت دلباختگانی است که در قرن سیزدهم هجری سروده شده و الگویی دقیق از داستانهای تغزلی و قدیمی در ایران و قفقاز است که نسخه‌های مختلف آن در کشورهایی چون ایران، جمهوری آذربایجان و آناتولی به ثبت رسیده است.
ازدیگر شرح ماجراها و سرگذشت ها ی قهرمانان اقوام ؛ روایت های عاشقانه وداستان هایشان نظیر
«عاشیق غریب وشاه صنم»، «شاه اسماعیل»، «بهرام و حیدر»، «علی شاه و شهریار»، «آرزو و قنبر» از دیگر داستانهای تغزلی و عاشقانه‌ای هستند که از سوی عاشیق‌های ایران در شهرهای مختلف مورد توجه قرار گرفته وآوازخوانی شده است.
معرفی هنرمندان پرآوازه عاشیق:
ازچهره ای مطرح وصاحب نام هنرمندان موسیقی عاشیقی معاصر که خوشبختانه تعدادشان هم کم نیست می‌توان به صاحب نامانی همچون ؛ عاشیق چنگیز مهدی‌پور،عاشیق محبوب خلیلی، عاشیق یوسف اوهانس، عاشیق محرم سلمانی و پریسا ارسلانی اشاره کرد.
گفتنی است در میان عاشیق‌های معاصر چنگیز مهدی‌پور نخستین کسی‌ست که الفبای موسیقی عاشیقی را در قالب «نت» به صورت علمی و متدیک به رشته تحریر درآورده و چند کتاب در زمینه موسیقی عاشیقی منتشر کرده است که در دانشگاه‌های کشورهای همسایه ترک زبان به عنوان واحد درسی تدریس می‌شوند.
کتاب «مکتب ساز قوپوز» یکی از آثار مهم عاشیق چنگیز مهدی‌پور است که با نگاهی علمی و نو بر موسیقی عاشیقی و ارائه فرم‌ها و متدهای جدید علمی، تخصصی، تکنیک و ساختارهای اجرائی ساز عاشیقی مطابق با استانداردهای جهانی موسیقی و زیر نظر، هیأت علمی کنسرواتوار موسیقی باکو، با ترجمه و ویراستاری جواد کریم نژاد تألیف شده است.
این کتاب، مجموعه‌ای از مهم‌ترین و مفیدترین اطلاعات درباره تکنیک اجرائی ساز قوپوز و موسیقی عاشیقی است که با ارائه مباحث علمی از جایگاه ویژه‌ای در آموزش این ساز برخوردار است و با توجه به اینکه کتاب مکتب ساز قوپوز اولین کتاب علمی در زمینه موسیقی عاشیقی محسوب می‌شود، بر این اساس هدف از انتشار این کتاب برطرف کردن کاستی‌های آموزشی در زمینه اجرای صحیح تکنیک‌ها مطابق با استانداردهای موسیقی جهانی و آموزش تئوریک و علمی مورد نیاز هنرجویان سازعاشیقی است.
شایان ذکراست عاشیق چنگیز مهدی‌پور دیپلم افتخار موسیقی بین‌المللی جهانی در کشور اسپانیا را کسب کرده و به همراه گروه «دالغا» در اغلب کشورهای جهان با برگزاری کنسرت‌های متعدد در کشورهایی چون آلمان، هلند، اسپانیا، کانادا، ژاپن و ترکیه به معرفی موسیقی عاشیقی پرداخته است. «قوپوز مکتبی»، «عاشیق‌های قدیم و جدید»، «عاشیق هاوالاری» دیگر آثار عاشیق چنگیز مهدی‌پور هستند که در زمینه موسیقی عاشیقی منتشر شده‌اند.
لازم بذکر است که در سال ۲۰۰۹ موسیقی “عاشیق” با وجود این که در سال های گذشته پرونده آن در ایران برای ثبت در بخش شاهکارهای فرهنگ شفاهی یونسکو آماده شده بود ولی با پیش دستی جمهوری آذربایجان برای نخستین بار در جهان به نام این کشور به ثبت رسید ودرواقع پرونده “عاشیق لار” را به نام خودجهانی کرد.
گفتنی است برای اینکه یک اثر به ثبت جهانی برسد ابتدا باید به عنوان اثر ملی برای مردم کشور خودش شناخته و ثبت ملی شده باشد ولی متاسفانه این در حالی است که موسیقی عاشیقی هنوز در کشورمان به ثبت ملی نرسیده است!
یافته های باستانی هنر عاشیقی
در موزه ایران باستان و موزه لوور در قسمت تاریخ ایران به مجسمه های کوچک نوازندگانی با قدمت دو هزار سال قبل از میلاد بر می خوریم که همچون عاشیق های امروزی سرپا ایستاده و ساز خود را بر روی سینه نگه داشته اند.
چنین نوازندگانی را که مشابهش را می توان فقط در میان ترکان امروزی پیدا کرد سرنخی از قدمت هنر موسیقی عاشیقی ترکان به دست می دهد.
امروزه هنر موسیقی عاشیق در میان مردم کشورهای ایران، جمهوری آذربایجان، ترکیه، ترکمنستان، قفقاز و دیگر مناطق ترک نشین رایج است.
عاشیق‌های آذربایجان وارث یکی از غنی‌ترین بخش‌های ادبیات و فرهنگ شفاهی آسیا هستند.
«شهریورماه امسال پژواک ترنم ساز و آواز عاشیق ها در تهران»
-درطی مراسمی به منظور همگرایی و هم اندیشی درمعرفی عاشیق های ایرانی وارائه برترین آثار تولیدشده وهمچنین رونمایی ازاین آثار ماندگار به مدیریت و تهیه کنندگی علی پولاد پژوهشگرموسیقی در روز سه شنبه سوم خرداد در تهران برگزار شد.
این مراسم که به مدیریت اجرایی مجید خسرو شاهین و فاضل جمشیدی بود؛ با حضور اهالی موسیقی چون اساتیدی چون فرهاد فخرالدینی، محمد سریر، فخرالدین فخرالدینی ،حسام الدین سراج، سالار عقیلی، عباس سجادی، و امیر متولی که همگی از چهره‌های درخشان هنرموسیقی کشور می باشند برگزار گردید.
دراین محفل انس موسیقی برخی ازاین هنرمندان صاحب نام به ایرادسخنرانی و هنرنمائی پرداختند.
درادامه این مراسم فرهاد فخرالدینی در سخنانی به اهمیت و نقش موسیقی های ریشه دار مناطق ترک زبان اشاره نمود وگفت: نقش شخصیت های بزرگی چون صفی الدین ارموی، عبدالقادر مراغه‌ای در اعتلای موسیقی و همچنین حفظ گسترش موسیقی بسیار بااهمیت وارزنده بشمار می‌رود.
دراین نشست مدیران مطرحی چون ناظمی، صفی پور و مظفری نیز حضور داشتند .
درادامه سید عباس سجادی چند غزل مرتبط با این فعالیت ها بازخوانی کرد وهمچنین هنرمند نامی کشور سالار عقیلی و امیر متولی نیز با با اشعار شاعر گرانمایه فریدون مشیری به هنرنمایی پرداختند.
شایان ذکراست که این نشست مقدماتی برای همایش بزرگی از رونمایی آثارفاخرفرهنگی وهنری ومعرفی کتاب ارزشمند بیوگرافی ۳۵۰عاشیق های ترک زبان سراسر کشور درپکیج های صوتی و تصویری است که در شهریور ۱۴۰۱ در کاخ نیاوران برگزار خواهد.
درگفتگوی تلفنی “فرهنگ اقتصاد” با فاضل جمشیدی معاون اجرایی پیشین خانه موسیقی درتشریح اهداف ونتایج برگزاری این رویداد زیبا وماندگار موسیقی عاشیقی و دست آوردهای آن گفت: این رویداد زیبا وبسیارخوشایند می تواند سند ماندگاری ازهنر ارزشمندهنرمندان مهجور موسیقی فولکوریک نظیر عاشیق‌های ترک زبان باشد ودر واقع آنها ازطریق این هنر والا وارزنده راوی و میراث دار آداب وسنن وباورها وآمال وآرزوهای پیشینیان خود هستند .
وی درادامه افزود:متاسفانه این هنر ارزشمند و گرانسنگ عامه تاکنون مغفول مانده است و بنابر اطلاع ام آقای علی پولاد پژوهشگر ارزنده موسیقی کشور با مساعدت وهمکاری علاقمندان ودست اندرکاران موسیقی در این خصوص تحقیقات مدون و قابل توجهی انجام داده است که انشالله شهریور امسال از این دست یافته های فرهنگی هنری معرفی رونمایی خواهدشد .
تهیه وتنظیم:جلال بهمنی
نوازنده :عاشیق چنگیز مهدی پور
خواننده:عاشیق محبوب خلیلی
به اشتراک بگذارید:
لینک خبر: